Στρεσσογόνα και δυσσάρεστα γεγονότα στην ζωή μας και η λεγόμενη “προδιάθεση” ψυχοπαθολογίας

Πάρα πολλές έρευνες με πειραματόζωα και έρευνες παρατήρησης έχουν πολλά να μας πουν για την συσχέτιση μεταξύ δυσμενών γεγονότων/στρεσσογόνων για την ζωή ενός ανθρώπου και την εμφάνιση ψυχοπαθολογίας (Holmes & Wellman, 2009). Στις μέρες του Covid-19 και των δραματικών αλλαγών που φέρνει, δυστυχώς πάρα πολλοί άνθρωποι βιώνουν μία εποχή που προκαλεί άγχος και θλίψη όσο καμία άλλη στην ζωή τους. Το παρόν σύντομο άρθρο στοχεύει σε ένα μικρό σχόλιο περί της λεγόμενης «προδιάθεσης για ψυχοπαθολογία», βάσει των ερευνών, που ελπίζουμε να βοηθήσει όσους αυτή την εποχή αντιμετωπίζουν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης.

Γενικότερα, ανεξάρτητα δηλαδή από τον Covid-19 και την παρούσα κατάσταση,  δυσμενή γεγονότα που αυξάνουν κατά πολύ την πιθανότητα εμφάνισης ψυχοπαθολογίας είναι: ο θάνατος παιδιού ή αγαπημένου προσώπου, αποβολές κυοφορίας, ή άλλα γεγονότα που απειλούν την ζωή ενός ανθρώπου, όπως το να μην μπορεί ένας άνθρωπος να λάβει σωστή ή επαρκή θεραπεία για μία ασθένεια απειλητική για την ζωή του, το να δεχθεί ένας άνθρωπος επίθεση φυσική ή να είναι θύμα κάποιας καταστροφής (π.χ. να χάσει το σπίτι του ή/και να κινδυνεύσει η ζωή του, από πλημμύρα, πυρκαγιά κλπ), όπως επίσης και η απόλυση ή μείωση μισθού (Kendler, Karkowski, & Prescott, 1999; Phillips, Carroll, & Der, 2015). Δυσμενή γεγονότα όπως τα προαναφερθέντα, όχι μόνο προκαλλούν την έναρξη συμπτωμάτων άγχους ή/και κατάθλιψης αλλά συγχρόνως το βίωμα στρεσσογόνων δυσμενών γεγονότων διαμορφώνουν μία ευαισθησία στο άγχος ή/και την κατάθλιψη στο μέλλον, αποτελούν δηλαδή μία διαμορφώμενη προδιάθεση.

Από την άλλη πλευρά, υποστηρίζεται ότι δεν αναπτύσσουν όλοι οι άνθρωποι ψυχοπαθολογία με την αφορμή ενός ή περισσοτέρων δυσμενών γεγονότων, και ότι η εν λόγω ευαισθησία ίσως προ-υπάρχει και ίσως είναι γενετική (Zubin & Spring, 1977). Ωστόσο, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι η πρόταση περί εκ γενετής προδιάθεση είναι μία ερευνητική υπόθεση που δεν έχει αποδειχθεί, παρά τις μακροχρόνιες έρευνες σε αυτόν τον τομέα. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι οι έρευνες που ερευνούν τις γονιδιακές εκφράσεις έχουν στόχο την ανεύρεση καλύτερων φαρμάκων. Δεν είναι ο στόχος των ερευνών αυτών ο διαχωρισμός των ανθρώπων σε «ευαίσθητους γενετικά» και «μη ή λιγότερο ευαίσθητους γενετικά», όπως συχνά παρουσιάζεται σε ποπ άρθρα, που δυστυχώς διαστρεβλώνουν τα αποτελέσματα των ερευνών με σκοπό την εφήμερη προσέλκυση μεγαλύτερου αναγνωστικού κοινού.

Αλλά και πέρα από την προαναφερθείσα συχνή παρεξήγηση περί του στόχου των ερευνών γενετικής, πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι έρευνες αυτές είναι ουσιαστικά έρευνες επι-γενετικών εκφράσεων γονιδίων, από την στιγμή που το DNA ενός ανθρώπου είναι σε διαρκή αλληλεπιδραση με το περιβάλλον και επηρεάζεται επιγεννετικά από τις συνθήκες διαβίωσης, την διατροφή, την ποιότητα ύπνου, τα δυσμενή γεγονότα και γενικότερα την ποιότητα ζωής (Shadrina, Bondarenko, & Slominsky, 2018). Με άλλα λόγια, όλα τα ευρήματα αφορούν σε δείγματα ανθρώπων που έχουν ήδη ζήσει ένα χρονικό διάστημα, και έχουν ήδη επηρεαστεί από το περιβάλλον τους, τον τρόπο ζωής τους και γενικότερα τις συνθήκες διαβίωσής τους, δηλαδή δεν αφορούν σε δείγματα DNA εμβρύων. Με απλά λόγια, οι έρευνες που υπάρχουν δεν έχουν συλλέξει dna εμβρύων ώστε να εξετάσουν σε βάθος χρόνου όσα από αυτά τα άτομα εμφάνισαν ψυχοπαθολογία αργότερα στην ζωή τους αν σχετίζεται η εμφάνιση ψυχοπαθολογίας ή όχι με το dna τους όταν ήταν έμβρυα, ώστε να κριθεί αν η πιθανή αιτία είναι πράγματι το dna των ατόμων αυτών ή εντέλει η αιτία είναι οι προκλήσεις που συναντά ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος σταδιακά και συσσωρευτικά στην ζωή του.

Μία άλλη συχνή διαστρέβλωση, αφορά στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου. Έχει βρεθεί ότι οι αλλοιώσεις στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου ανθρώπων με σοβαρή ψυχιατρική διάγνωση - ή αλλιώς όπως συχνά αναφέρεται «μειωμένα εγκεφαλικά κύτταρα»  - είναι ένα εύρημα κοινό μεταξύ ανθρώπων που δεν έχουν ψυχιατρική διάγνωση αλλά κάνουν καθιστική ζωή ή/και έχουν βιώσει περιόδους χρόνιου στρες, ή/και είναι καπνιστές,ή/και καταναλώνουν αλκοόλ  (Zipursky, Reilly, Murray, 2012), δηλαδή διαβιούν ένα τρόπο ζωής “πλούσιο” σε παράγοντες γήρανσης ή πρόωρης γήρανσης. Με άλλα λόγια, οποιοσδήποτε από τους ως άνω παράγοντες, ξεχωριστά ή σε συνδυασμό, είναι παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση μειωμένων εγκεφαλικών κυττάρων σε κάθε άνθρωπο. Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρονται και σε έρευνες σε πειραματόζωα (Bowirrat et al., 2010; Czeh & Lucassen, 2007).

Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, αυτό που το παρόν σύντομο άρθρο θέλει να τονίσει, είναι ότι η διάσημη φράση λεγόμενη ως «προδιάθεση-στρες» Zubin & Spring, 1977) σύμφωνα με την οποία όταν ένας άνθρωπος εμφανίζει ψυχοπαθολογία, τότε αυτή εμφανίζεται μετά από ένα στρεσσογόνο γεγονός που φέρνει στην επιφάνεια μία προ-υπαρχουσα γενετική ευαισθησία στο στρες, είναι μία υπόθεση ερευνητική και όχι εύρημα, και εμπεριέχει την προδιάθεση που δημιουργούν στους ανθρώπους τα ίδια τα δυσμενή γεγονότα και η ποιότητα ζωής, με το πέρας του χρόνου.

Να πάρω φάρμακα ή να μην πάρω;

Χωρίς να σας απασχολεί τόσο το εάν και κατά πόσο η σημερινή σας ανάγκη για λήψη φαρμάκων που καταπολεμούν το στρες, την κατάθλιψη ή ψυχωσικά συμπτώματα έχει να κάνει με γενετικό ή όχι λόγο, μην αφήσετε τον οργανισμό σας να ταλαιπωρείται. Εάν το στρες σας και ή διάθεσή σας επηρεάζει την καθημερινότητά σας, τον ύπνο και την διατροφή σας, και κατ’ επέκταση επηρεάζει την επικοινωνία σας και τις αποφάσεις σας, τότε μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια και να λάβετε φαρμακευτική αγωγή. Παρακολουθείστε την αντίδραση του οργανισμού σας και ενημερώνετε τον γιατρό σας, ώστε μαζί να ρυθμίσετε την αγωγή με τέτοιο τρόπο που θα είναι αποτελεσματική, έχοντας τις λιγότερες δυνατό παρενέργειες.

> Εάν παρατηρήσετε εμφάνιση άγχους που επιμένει, θλίψη ή ανησυχία που επιμένει, ελαττωμένη σωματική ενέργεια, έντονη σωματική κόπωση που επιμένει, αυπνία ή υπερυπνία, ή παραμέληση προσωπικών σας εργασιών, παραμέληση προσωπικής υγιεινής κλπ μήν ντραπείτε και προσπαθήστε να ζητήσετε βοήθεια από ψυχίατρο το συντομότερο δυνατόν.

> Κατά την διάρκεια της λήψης φαρμάκων μην διστάσετε να αναφέρετε τις παρατηρήσεις σας για την φαρμακευτική αγωγή στον γιατρό σας ώστε να επανα-προσδιοριστεί η θεραπευτική σας αγωγή με τέτοιο τρόπο που δεν θα σας δημιουργεί παρενέργειες που επηρεάζουν το καθημερινό σας πρόγραμμα.

Γιατί προτείνεται η λήψη φαρμάκων; Η λήψη φαρμάκων προτείνεται γιατί όταν ένας άνθρωπος αντιμετωπίζει έντονη δυσφορία από συμπτώματα άγχους και θλίψης είναι σχεδόν βέβαιο ότι επηρεάζεται η ποιότητα του ύπνου και της διατροφής του, καθώς και επηρεάζεται αμέσως η μνήμη και η γενικότερη ικανότητα ενός ανθρώπου να διαχειριστεί τις δραστηριότητες της ημέρας. Παράλληλα, η διαταραχή του ύπνου μας, της διατροφής μας και της μνήμης συσχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση και την επιμονή των συμπτωμάτων άγχους και θλίψης, δημιουργείται δηλαδή ένας φαύλος κύκλος (περισσότερες πληροφορίες για τον συσχετισμό του ύπνου και της διατροφής με το άγχος και την κατάθλιψη θα βρείτε στο άρθρο “στρες και μεταβολισμός”). Για την Psychoeducation.gr, Αποστολία Αληζιώτη, B.Sc. (Psychol), M.Sc. (Health Psychol), M.B.A., GBC μέλος της British Psychological Society.

Διαβάστε ακόμα:

Κατάθλιψη: Αιτιολογία και γνωστικές δυσλειτουργίες στην Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή (κατάθλιψη).

Επιστροφη στην αρχη της σελιδας

Βιβλιογραφία

Bowirrat, A., Chen, T. J., Blum, K., Madigan, M., Bailey, J., Chen, A. L., … Gold, M. (2010). Neuro-psychopharmacogenetics and neurological antecedents of posttraumatic stress disorder: unlocking the mysteries of resilience and vulnerability. Current Neuropharmacology, 8(4), 335-358. doi: 10.2174/157015910793358123

Czeh, B., & Lucassen, P. J. (2007). What causes the hippocampal volume decrease in depression? Are neurogenesis, glial changes and apoptosis implicated? European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 257(5), 250-260. doi: 10.1007/s00406-007-0728-0s

Holmes, A. & Wellman, C. L. (1977). Stress-induced prefrontal reorganization and executive dysfunction in rodents. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 33, 773 -783. doi:10.1016/j.neubiorev.2008.11.005

Kendler, K. S., Karkowski, L. M., & Prescott, C. A. (1999). Causal relationship between stressful life events and the Onset of Major Depression. Am J Psychiatry, 156, 837–841. doi: 10.1176/ajp.156.6.837

Phillips, A. C, Carroll, D., Der, G. (2015). Negative life events and symptoms of depression and anxiety: stress causation and/or stress generation. Anxiety Stress Coping, 28(4),357-71. doi: 10.1080/10615806.2015.1005078. 

Zipursky, R. B., Reilly, T., & Murray, R. M. (2012). The myth of schizophrenia as a progressive brain disease. Schizophrenia Bulletin, 39(6), 1363-1372. doi: 10.1093/schbul/sbs135

Zubin, J. & Spring B. (1977). Vulnerability – A new model of schizophrenia.  Journal of Abnormal Psychology, 88 (2), 103-126. Retrieved from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov

Photo by Francesca Saraco.

επιστροφη στην αρχη της σελιδας

Psychoeducation.gr - Ακολουθήστε μας στο facebook