Ο μύθος της δία βίου σχιζοφρένειας
Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, συναντάται το φαινόμενο να θεωρείται η ασθένεια της σχιζοφρένειας μία νόσος που δεν είναι ιάσιμη, και οι άνθρωποι που έχουν την ατυχία να έχουν ασθενήσει με σχιζοφρένεια να θεωρούνται άνθρωποι επικίνδυνοι ή έστω βίαιοι, παρά το γεγονός ότι οι έρευνες σε ασθενείς με σχιζοφρένεια, από την δεκαετία του 1960 και έπειτα, αποδεικνύουν το αντίθετο. Ο κύριος λόγος που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο είναι ότι η σχιζοφρένεια παραμένει μία ασθένεια που είναι δύσκολο να κατανοηθεί και ανέκαθεν μαγνήτιζε τις πιο ακραία αρνητικές προκατάληψεις που έχουν παρατηρηθεί στην πρόσφατη ιστορία, διαιωνίζοντας ένα ανυπέρβλητο στίγμα, που καθορίζει εντέλει τους συνανθρώπους μας, την ζωή τους, αλλά και την ίδια την πορεία της ασθένειας. Με το παρόν άρθρο, θα αναφερθούμε, με όσο πιο σύντομο τρόπο γίνεται, στον πρώτο μόνο μύθο - βάσει κάποιων απο την πληθώρα ερευνών που έχουν καταρρίψει την πεποίθηση ότι η ασθένεια της σχιζοφρένειας είναι δία βίου.
Μία σύντομη εισαγωγή
Η Σχιζοφρενική Διαταραχή εκδηλώνεται παγκοσμίως, και πλήττει 21 εκατομμύρια ανθρώπων. Ο δια βίου επιπολασμός της σχιζοφρένειας εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 0,3-0,7%, το οποίο διαφέρει από χώρα σε χώρα (DSM-5, American Psychiatric Association, 2013). Τα περιστατικά ανά έτος αντιστοιχούν σε περίπου 1,5 ανά 10.000 άτομα, ενώ η σχιζοφρένεια συναντάται περισσότερο στους άνδρες απ’ ότι στις γυναίκες (McGrath, Saha, Chant & Welham, 2008).
Παρά τον σχετικά χαμηλό επιπολασμό, η σχιζοφρένεια κατατάσσεται στην 8η θέση των ασθενειών που προκαλούν αναπηρία, μεταξύ του συνόλου παθήσεων στο ηλικιακό φάσμα από 15-44 έτη, και είναι μία από τις πιο κοστοβόρες ασθένειες για το σύστημα υγείας και εργασίας παγκοσμίως (World Health Organization [WHO], 2001).
Οι άνθρωποι που πάσχουν από Σχιζοφρενική Διαταραχή κινδυνεύουν 2 έως 2,5 φορές περισσότερο από πρόωρο θάνατο, κυρίως λόγω συννοσηρών χρόνιων παθήσεων όπως ο διαβήτης, η υπέρταση και τα καρδιαγγειακά και πνευμονικά νοσήματα, κυρίως γιατί οι συνάνθρωποί μας αντιμετωπίζουν κοινωνική απομόνωση, και απόρριψη, που καθιστά την επικοινωνία τους και την διάθεσή τους για επικοινωνία και δραστηριοποίηση πολύ αδύναμη - με όλες τις προεκτάσεις στην καθημερινότητά τους, τις διατροφικές τους συνήθειες, το επίπεδο φυσικής κινητικότητας κλπ.
Το στίγμα* που σχετίζεται με την σχιζοφρένεια, όπως και με άλλες ψυχωτικές διαταραχές, είναι πιθανότητα χειρότερο από όλες τις άλλες σθένειες. Παρ’ όλα αυτά, η σχιζοφρένεια μπορεί να θεραπευτεί και στην πλειοψηφία τους οι ασθενείς είτε αναρρώνουν πλήρως, είτε αποκτούν την δυνατότητα να ζήσουν ουσιαστικές και παραγωγικές ζωές (AlAqeel & Margolese, 2012, Harding, C. M., 1988). Η αποτελεσματική αγωγή συνήθως ενσωματώνει φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία και παρεμβάσεις ψυχολογικής υποστήριξης.
Η σχιζοφρένεια, όπως και άλλες ψυχωτικές διαταραχές, χαρακτηρίζεται από την παρουσία κατ’ όνομα «θετικών» (παραληρήματα και/ή ψευδαισθήσεις) και «αρνητικών» συμπτωμάτων. Τα «θετικά συμπτώματα» της ψύχωσης ονομάζονται θετικά επειδή μπορούν να γίνουν αντιληπτά ως φυσιολογικές λειτουργίες που τελούνται σε υπερβολικά επίπεδα. Τα πιο συνηθισμένα θετικά συμπτώματα περιλαμβάνουν παραληρήματα καταδίωξης και ακουστικές παραισθήσεις. Με παρόμοιο τρόπο, τα «αρνητικά συμπτώματα» μπορούν να θεωρηθούν ως ελαττώσεις της φυσιολογικής λειτουργίας, όπως στις περιπτώσεις της ανηδονίας (ανικανότητας αισθήματος απόλαυσης), της αβουλίας (εξασθενημένης βούλησης), της αλογίας (εξασθενημένο περιεχόμενο λόγου) και της συναισθηματικής επιπέδωσης. Τα αρνητικά συμπτώματα εκδηλώνονται επίσης και σε άλλες ψυχοπαθολογικές παθήσεις, όπως είναι η Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή και σε πολλές άλλες ασθένειες (Hovington & Lepage, 2012). Η αξιολόγηση των συμπτωμάτων και η διάγνωση των ψυχωτικών διαταραχών απαιτούν κλινική εξειδίκευση στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Η σχιζοφρένεια είναι μία δία βίου ασθένεια - Μύθος ή πραγματικότητα.
Είναι γνωστό, βάσει των ερευνών, πως η διαταραχή της σχιζοφρένειας δεν είναι μία δια βίου ασθένεια αποκλειστικά.
Οι έρευνες επί της ετερογένειας της έκβασης της σχιζοφρένειας δείχνουν ότι η σχιζοφρένεια δεν είναι αποκλειστικά και μόνο χρόνια πάθηση, παρά το γεγονός ότι επικρατεί ακόμα και σήμερα η πεποίθηση, λανθασμένα, ότι πρόκεται για μία ανίατη και εξελισσόμενη ψυχική νόσος (Rössler & Rössler, 1998) - μία λανθασμένη πεποίθηση που επηρεάζει την εξέλιξη της ασθένειας ενώς ανθρώπου που υποφέρει από αυτή, καθώς θεωρείται απαραίτητο για την επιτυχή αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας η διατήρηση της ελπίδας των ασθενών για μία θετική έκβαση (NICE, 2020, Clinical Guideline Number 178, Upd.). Ωστόσο, αυτό που πρέπει να είναι σαφές, είναι ότι η διατήρηση της ελπίδας των ασθενών για μία θετική εκβαση της ασθένειας, ανάρρωση και πλήρη ίαση, ασφαλώς δεν είναι μία προτροπή να δώσουν οι ειδικοί ψυχικής υγείας φρούδες ελπίδες στους ασθενείς - απεναντίας, η προτροπή στηρίζεται στα αποτελέσματα των ερευνών. Ας δούμε τί λένε οι έρευνες αναλυτικά, και συγκεκριμένα οι έρευνες που παρακολούθησαν ασθενείς που εκδήλωσαν πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, σε αντιδιαστολή με τις έρευνες σε ασθενείς με χρόνια σχιζοφρένεια.
Τί λένε οι έρευνες σε δείγματα ασθενών που εμφάνισαν πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο.
Από την δεκαετία των 00’s υπάρχει ένα ολοένα και αυξανόμενο ερευνητικό ενδιαφέρον για τους ανθρώπους που εμφανίζουν ένα πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο (Correll et al., 2005). Φαίνεται λοιπόν, ότι το ποσοστό των ασθενών που καταφέρνουν να αναρρώσουν ποικίλει ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες ασθενών από έρευνα σε έρευνα, οι οποίες έρευνες, εκτός από διαφορετικούς ασθενείς έχουν και διαφορετικά μεθοδολογικά πρωτόκολλα και κριτήρια (Gaebel & Frommann, 2000; Harding, 1988; Klorman, Strauss & Kokes, 1977; Matcheri, Keshavan & Schooler, 1992).
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις έρευνες σε πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο, φαίνεται ότι το ποσοστό των ασθενών που καταφέρνουν να αναρρώσουν κυμαίνεται από 17% έως 78%, το υψηλότερο (AlAqeel & Margolese, 2012; Ram, Brommet, Eaton, Pato & Schwartz, 1992). Συμπερασματικά, σύμφωνα με αυτή την σειρά ερευνών, εκτιμάται ότι τουλάχιστον 20% των ασθενών δεν αναρρώνουν μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο. Παράλληλα όμως, τα ίδια ευρήματα εκτιμούν ότι στο υπόλοιπο 75% των ασθενών με διάγνωση πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου δεν ανευρίσκονται ψυχωσικά συμπτώματα κατά την εξέτασή τους 2 έως 5 χρόνια μετά την εκδήλωση του πρώτου επεισοδίου (Zipursky, 2012).
Ένα επιπλέον παράδειγμα έρευνας σε ασθενείς με πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο είναι των Simonsen et al. (2010), με δείγμα 129 ασθενών, από τους οποίους μόνο στο 16,4% ανευρέθηκαν ψυχωσικά συμπτώματα στην μέτρηση που ακολούθησε 2 χρόνια μετά το πρώτο επεισόδιο. Επίσης, στο συγκεκριμένο δείγμα, το 56,5% είχε αναρρώσει εντελώς στην μέτρηση που ακολούθησε 3 μήνες μετά το επεισόδιο.
Επομένως, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι διαφορετικές έρευνες, με διαφορετικά πρωτόκολλα, διαφορετικά δείγματα ασθενών και κριτήρια μέτρησης της ανάρρωσης των ασθενών, δεν μπορούν να μας δώσουν απόλυτα συμπεράσματα (Gaebel & Frommann, 2000; Liebermann et. al., 1992; Harding, 1988; Klorman, Strauss & Kokes, 1977; Matcheri, Keshavan & Schooler, 1992). Παρ’όλα αυτά, οι έρευνες αυτές μας οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι ασθενείς μπορούν να αναρρώσουν από την ασθένεια της ψύχωσης, μα σίγουρα η ψύχωση δεν είναι μια προοδευτική ασθένεια, όπως πιστευόταν λανθασμένα μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Τί όμως προτείνουν οι έρευνες σε άλλα δείγματα ασθενών που έχουν υποστεί την εκ διαμέτρου αντίθετη πορεία ως προς την εξέλιξη του πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου, δηλαδή σε δείγματα ασθενών με χρόνια σχιζοφρένεια;
Τί λένε οι έρευνες σε ασθενείς με χρόνια σχιζοφρένεια
Τα ποσοστά ανάρρωσης που έχουν βρεθεί στις διάφορες έρευνες που έχουν γίνει αποκλειστικά με δείγματα ασθενών με χρόνια σχιζοφρένεια κυμαίνονται από 16% έως 62% (AlAqeel & Margolese, 2012).
Πιο συγκεκριμένα, σε μία διεθνή έρευνα προοπτικής (historic prospective) βρέθηκε ότι περισσότερο από 50% των ασθενών με χρόνια σχιζοφρένεια ανέρρωσε, ωστόσο το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν ότι 16% εκείνων των ασθενών που εμφάνιζε διαρκώς ψυχωσικά συμπτώματα από την έναρξη του πρώτου επεισοδίου, και συνεχόμενα για διάστημα δέκα ετών που ακολούθησε, αξιολογήθηκε ότι παρά το πολύ επιβαρημένο ιατρικό ιστορικό οι άνθρωποι αυτοί είχαν αναρρώσει στα δεκαπέντε χρόνια από την πρώτη εμφάνιση της ψύχωσης (Harrison et al., 2001). Επίσης, στην ίδια έρευνα βρέθηκε ότι περισσότεροι από 55% από τους ασθενείς που ανέρρωσαν, εργάζονταν σε πλήρη απασχόληση, και 20% απασχολούνταν με τα οικιακά (να σημειωθεί ότι οι συμμετέχοντες που είχαν ήδη συνταξιοδοτηθεί δεν προσμετρήθηκαν).
Για παράδειγμα, όσον αφορά στους χρόνια ασθενείς, στην επισκόπηση των Jobe & Harrow (2005, σελ. 893), μια μελέτη που διεξήχθη σε 500 εσωτερικούς ασθενείς σε ψυχιατρική κλινική της Πολιτείας της Αιόβα – με επανελέγχους σε διάστημα δεκαετίας – 200 ασθενείς με σχιζοφρένεια βαθμολογήθηκαν χαμηλότερα ως προς την γενική κλινική εικόνα και το συνολικό αποτέλεσμα της ασθένειας εώς τότε απ’ ότι άλλοι ψυχιατρικοί ασθενείς. Παρά την σοβαρότητα των περιστατικών που έλαβαν μέρος στην μελέτη, κατά την ολοκλήρωση της έρευνας το 30% των ασθενών αυτών είχε παντρευτεί, ενώ το 20% δεν παρουσίαζε πλέον συμπτώματα της νόσου, δείχνοντας ότι η σχιζοφρένεια μπορεί να έχει θετική έκβαση ακόμα και σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις.
Στην ίδια επισκόπηση, μια μελέτη που έγινε σε 168 ασθενείς με σχιζοφρένεια στο νοσοκομείο Vermont State Hospital, ανέφερε ότι το 60% των ασθενών σημείωσε βαθμολογίες άνω των 61 βαθμών (βαθμολογία που θεωρείται άνω του μέσου) στην Κλίμακα Γενικής Εκτίμησης Λειτουργικότητας (Global Assessment of Functioning Scale, GAF) έπειτα από διάστημα 20 ετών (Jobe & Harrow, 2005). Μάλιστα, η μελέτη αυτή δεν ανέδειξε διαφορές στην σύγκριση αποτελεσμάτων μεταξύ ασθενών με σχιζοφρένεια και ασθενών χωρίς διάγνωση σχιζοφρένειας αλλά με διάγνωση άλλων ψυχικών παθήσεων (για επισκοπήσεις μελετών στην φάση ύφεσης, ανατρέξτε σε AlAqeel & Margolese, 2012, Chiliza, Asmal & Emsley, 2012).
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η διαταραχή της σχιζοφρένειας ήδη από το 1998, τουλάχιστον, θεωρείται μη δια βίου ασθένεια. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, περίπου το 45% των ασθενών γίνονται καλά μετά το πέρας ενός ή περισσοτέρων του ενός ψυχωσικών επεισοδίων, ενώ περίπου ένα 20% των ασθενών παρουσιάζουν συνεχώς ή σχεδόν συνεχώς ψυχωσικά επεισόδια και σταδιακώς αυξανόμενη αναπηρία (World Health Organization [WHO], 1998). Τέλος, είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι στο σύνολο των ανθρώπων που δεν αναρρώνουν εντελώς από την ασθένεια της σχιζοφρένειας περίπου το 1/3 καταφέρνει πάρα αυτά να διάγει φυσιολογικό βίο και 1/3 των ασθενών υποφέρει από τα συμπτώματα αλλά προσαρμόζεται καλά στην κοινωνία.
Συμπερασματικά, τα ευρήματα των ερευνών προτείνουν ότι υπάρχει μεγάλος βαθμός ετερογένειας στο αποτέλεσμα της ψύχωσης, όμως η πληθώρα μεθοδολογιών καθιστά αδύνατη την εκτίμηση του αποτελέσματος της σχιζοφρένειας με ποσοστά μεγαλύτερης ακρίβειας** (Liebermann et al., 1992). Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση, αυτό που πρέπει να θυμόμαστε από το παρόν σύντομο άρθρο, είναι ότι από την μέχρι σήμερα έρευνα έχει φανεί ότι σε μία δεδομένη ομάδα ασθενών με σχιζοφρένεια - εκάστοτε ομάδα ασθενών - το ποσοστό των ανθρώπων που θεραπεύονται μπορεί να αγγίζει ακόμα και το 70%.
* Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια είναι το ίδιο ή λιγότερο βίαιοι από τον γενικό πληθυσμό, ενώ οι λεγόμενες οπτικές παραισθήσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων με χρόνια σχιζοφρένεια δεν εμφανίζουν ποτέ στην ζωή τους συμπτώματα οπτικών παραισθήσεων.
** Όπως παρατηρούν οι Gaebel & Frommann (2000, σελ. 50), «μπορούν να υπάρχουν τόσα είδη κατηγοριοποίησης, όσα και τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται στις έρευνες» (για επισκοπήσεις της μεθοδολογίας των μελετών ανατρέξτε στους Harding, 1988, Klorman, Strauss & Kokes, 1977, Matcheri, Keshavan & Schooler, 1992).
Για την Psychoeducation.gr, Αποστολία Αληζιώτη, B.Sc. (Psychol), M.Sc. (Health Psychol), M.B.A., GBC μέλος της British Psychological Society.
Βιβλιογραφία
Abbott, A., (2008). “The Brains of the Family,” Nature, 454, 154 - 157. doi: 10.1038/454154a
AlAqeel, B., & Margolese, H. C. (2012). Remission in schizophrenia: critical and systematic review. Harvard Review of Psychiatry, 20(6), 281-97. doi: 10.3109/10673229.2012.747804. PMID: 23216066.
Albert, N., Bertelsen M, Thorup A, Petersen L, Jeppesen P, Le Quack P, … Nordentoft M. (2011). Predictors of recovery from psychosis. Analyses of clinical and social factors associated with recovery among patients with first episode psychosis after 5-years. Schizophrenia Research, 125, 257-266. doi: 10.1016/j.schres.2010.10.013
Chiliza,B., Asmal, L., & Emsley, R. (2012). Early intervention in schizophrenia in developing countries: Focus on duration of untreated psychosis and remission as a treatment goal. International Review of Psychiatry, 24(5), 483 - 488. doi: 10.3109/09540261.2012.704873
Correll, C. U., Lencz, T., Smith, C. W., Auther, A. M., Nakayama, E. Y.,Hovey, L., Olsen, R., … Comblatt, B. A. (2005). Prospective Study of Adolescents with Subsyndromal Psychosis: Characteristics and Outcome. Journal of child and adolescent psychopharmacology. 15(3), 418-433. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16092908
Gaebel, W. & Frommann, N., (2000). Long-term course in schizophrenia: concepts, methods and research strategies. Acta psychiatrica Scandinavica. Supplementum,407, 49-53. doi: 10.1034/j.1600-0447.2000.00009.x
Harding, C. M. (1988). Course Types in Schizophrenia: An Analysis of European and American Studies, Schizophrenia Bulletin, 14(4), 1988, 633–643, https://doi.org/10.1093/schbul/14.4.633
Harrison, G., Hopper, K., Craig, T., Laska, E., Siegel, C., Wanderling, J., Dube, K. C., … Wiersma, D. (2001). Recovery from psychotic illness: a 15- and 25-year international follow-up study. British Journal of Psychiatry, 178, 506 -517. doi: 10.1192/bjp.178.6.506.
Jobe, T.H. & Harrow, M. (2005). Long-term outcome of patient with schizophrenia: A review. Canadian Journal of Psychiatry, 50(14), 892-900. Retrieved from http://www.sciencedirect.com/science/jrnlallbooks/sub/psychology/a
Klorman, R., Strauss, J. S., & Kokes, R. F., (1977). Part III. The Relationship of Demographic and Diagnostic Factors to Measures of Premorbid Adjustment in Schizophrenia, Schizophrenia Bulletin, 3,(2), 214 -225, https://doi.org/10.1093/schbul/3.2.214
Liebermann, et al, (1992). Prospective study of psychobiology in first – episode schizophrenia at Hillside Hospital. Schizophrenia bulletin, 18(3). Retrieved from http://www.rpa.library.acg.edu/rpa/webauth.exe?lb=acglib&rs=ebscopsyh
Matcheri, S., Keshavan, M. S. & Schooler, N. R. (1992). First-episode studies in schizophrenia: criteria and characterization. Schizophrenia Bulletin., 18(3), 491 - 513. doi: 10.1093/schbul/18.3.491.
Νational Institute for Health Excellence (NICE) 2020 udated. Psychosis and schizophrenia in adults Treatment and management. National Clinical Guideline Number 178. Retrieved from https://www.nice.org.uk/guidance/cg178
Ram, R., Bromet, E. J., Eaton, W. W., Pato, C., & Schwartz, J. (1992). The natural course of schizophrenia: a review of first-admission studies. Schizophrenia Bulletin, 18(2), 185 - 207. Retrieved from https://academic.oup.com/schizophreniabulletin/article/18/2/185/1940612
Rösler A. R. & Rössler W. (1998). The course of schizophrenic psychoses: what do we really know? A selective review from an epidemiological perspective. European Archives of Psychiatry & Clinical Neuroscience, 248, 189-202. Retrieved from http://www.rpa.library.acg.edu/rpa/webauth.exe?lb=acglib&rs=ebscopsyh
Simonsen, E., Friis, S., Opjordsmoen, S., Mortensen, E.L., Haahr, U., Melle, I., … & McGlashan, T. H. (2010). Early identification of non-remission in outcome first-episode psychosis in a two-year outcome study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 122, 375 – 383. doi: 10.1111/j1600-0447.2010.01598.x
World Health Organization. (1998). Schizophrenia. Retrieved from https://www.who.int/mental_health/media/en/55.pdf
Zipursky, R. B., Reilly, T., & Murray, R. M. (2012). The myth of schizophrenia as a progressive brain disease. Schizophrenia Bulletin, 39(6), 1363 -1372. https://doi.org/10.1093/schbul/sbs135.
Psychoeducation.gr - Ακολουθήστε μας στο facebook